|
MÖ 5. yüzyılda Babilli gözlemciler Ay'ın döngülerini incelemişler ve MÖ 4. yüzyılda ise Aristo, yanlış da olsa uzun bir süre çok etkili olan evren açıklamasında, Ay'ın dört temel eleman (toprak, su, hava ve ateş) arasındaki sınır bölgede yer aldığını öne sürmüştür. Daha sonra M.Ö. 2. yüzyılda Seleukialı Seleukos ve Aristarchus ile M.S. 90 - 168 yılları arasında da Batlamyus, Aristocu anlayışı çürüten gözlem ve hesaplamalar yapmışlardır.
Avrupa'da Ortaçağ döneminde "gökbilim"den söz etmek zordur ve dönemin bilgisi gözlemden çok dinî inanışların etkisi altındaydı. Ay'ın tam bir yuvarlak ve yüzeyinin pürüzsüz olduğu da bu inanışlar arasında yer almaktaydı.Teleskobun keşfi ile beraber bilimlerde yaşanan değişimlerle Ay gözlemleri bir dönüm noktası haline gelmiştir. Galileo Galilei 1609'da yayımladığı kitabı Sidereus Nuncius, Ay yüzündeki dağları ve kraterleri gösteren ilk teleskobik çizimlerden bazılarını içeriyordu. Ardından Ay'ın teleskobik haritalanması başladı. 17. yüzyıldan itibaren Giovanni Battista Riccioli ve Francesco Maria Grimaldi Ay'ın yüzey unsurlarını günümüzdeki adlandırmada kullanılan sistemin temellerini attılar. Wilhelm Beer ve Johann Heinrich Mädler'in kitapları Mappa Selenographica (1834-6) ve Der Mond (1837) binden fazla dağ dahil olmak üzere Ay'daki yüzey unsurlarını, yeryüzündeki coğrafya için mümkün olan hassasiyetle tanımlamışlardır.
Soğuk Savaş ile kaynaklanan Sovyetler Birliği ile ABD arasındaki uzay yarışı, Ay üzerindeki ilginin giderek artmasına neden olmuştur. Fırlatıcı yetenekleri izin verir vermez hem alçak uçuş hem de çarpma ve iniş görevleri için insansız sondalar, uzaya gönderilmiştir. Sovyetler Birliği'nin Luna programı Ay yüzüne insansız uzay araçları ile ulaşmayı başaran ilk program olmuştur. Yerçekimine karşı koyan ve Ay'ın yanından geçmeyi başarabilen ilk insan yapımı Luna 1 uzay sondası olmuştur. 1959 yılında Ay yüzüne çarpan ilk insan yapımı Luna 2 ve Ay'ın öteki yüzünün fotoğraflarını çeken ilk uydu da Luna 3 olmuştur. 1966 yılında Ay yüzeyine başarılı bir yumuşak iniş yapan ilk uzay aracı Luna 9 ve Ay yörüngesine giren ilk uzay aracı da Luna 10 olmuştur. Ay yüzeyine inen üç Luna uçuşu olan Luna 16, Luna 20 ve Luna 24 ile Apollo 11'den Apollo 17'ye kadar (Apollo 13 hariç) Apollo görevleri ile Dünya'ya getirilmiştir.
1969 yılında Ay yüzeyine ilk insanların inmesi, uzay yarışının doruk noktasını oluşturmuştur. Neil Armstrong, ABD uçuşu Apollo 11'in komutanı olarak Ay'da yürüyen ilk insan olmuştur. Neil Armstrong Ay'da ilk adımını 21 Temmuz 1969 tarihinde gerçekleştirmiştir. Apollo uçuşlarının tamamında bilimsel ölçüm aletleri kullanılmış ve bu aletler Ay yüzeyine yerleştirilmiştir. Uzun süreli ALSEP (Apollo lunar surface experiment package /Apollo Ay yüzeyi deney paketi) istasyonları Apollo 12, 14, 15, 16 ve 17 iniş sahalarına yerleştirildi. Apollo 11 uçuşuyla EASEP (Early Apollo Scientific Experiments Package /Erken Apollo bilimsel deney paketi) adı verilen geçici istasyon yerleştirilmiştir. ALSEP istasyonlarında ısı akış sondaları, sismometreler, manyetometreler ve küp köşeli retroreflektörler bulunmaktaydı. Ay laser mesafe ölçüm araçları pasif ekipmanlar olduğu için hâlâ kullanılmaktadır. Dünya üzerindeki istasyonlardan yönetilen ölçümler sonucu birkaç santimetrelik hassasiyetle ay çekirdeğinin boyutları da belirlenebilmektedir.
14 Aralık 1972'de Apollo 17 uçuşunun bir parçası olarak Ay üzerinde yürüyen Eugene Cernan'dan bugüne başka bir insan Ay üzerinde yürümemiştir.
1960'ların ortasından 1970'lerin ortasına kadar ki zaman içinde Ay yüzüne ulaşan yaklaşık 65 farklı uçuş görevi yapılmış ve bunların sonuncusu da 1976 yılındaki Luna 24'tür. Bunları yalnızca 18'i kontrollü olarak Ay yüzeyine inmiş, dokuzu ise geriye dönerek ay'ın yüzeyinden örnekler getirmiştir. Bir kısım uzmanlar Ay'a iniş yapılmasıyla ilgili görüntülerin sahte olduğunu iddia etmişlerdir. 2000'li yılların sonlarından bu yana LROC uzay aracı tarafından çekilen çok sayıda yüksek çözünürlüklü fotoğrafta Ay'a iniş yapmış uzay araçları ve izler görülebilmekteydi. 2012 yılında da Apollo bayraklarının Ay yüzeyindeki fotoğrafları yayınlanmıştı. 1990'lardan itibaren Ay'a yönelik ilgi tekrar canlandı ve ay ile ilgili projeler artmıştır. 1990 yılında Japonya Hiten uzay aracını Ay yörüngesine oturtarak bunu başaran üçüncü ülke oldu. Uzay aracı Hagormo adlı küçük bir sondayı yörüngede bıraktı ama vericinin arıza yapması nedeniyle uçuş görevinden bilimsel olarak daha fazla yararlanılamadı. 1994 yılında Clementine uçuş görevi için uzay aracı gönderen ABD tekrar Ay ile ilgilenmeye başladı. Bu görev ile birlikte Ay'ın ilk küresel topoğrafik haritası ve ay yüzeyinin ilk multispektral görselleri elde edildi. Bunu 1998 yılındaki Lunar Prospector uçuş görevi izlemiştir. Lunar Prospector 'da bulunan nötron spektrometresi ay kutuplarında hidrojen oranının görece yüksekliğini göstermiş, bunun nedeni olarak sürekli gölge altında kalan kraterlerdeki regolitin birkaç metresinde su buzu var olabileceği düşünülmüştür.
NASA'nın Ay Arayışı (Lunar Quest) çatısı altında topladığı, Ay yörüngesinde ve yüzeyinde çeşitli programları vardır. NASA, ay kutuplarından birinde kalıcı bir üssün kuruluşunu da planlamıştır. Avrupa uzay aracı Smart 1, 27 Eylül 2003'te fırlatıldı ve 15 Kasım 2004'ten 3 Eylül 2006'ya kadar Ay yörüngesinde kaldı. Japan Aerospace Exploration Agency /Japon Uzay Araştırma Ajansı 14 Eylül 2007'de yüksek çözünürlüklü kamera ve iki küçük uydu ile donatılmış olan SELENE adlı uzay aracını fırlattı. Çin Ay araştırmaları için istekli olduklarını Chang'e programını başlatarak gösterdi. İlk uzay aracı Chang'e-1, 24 Ekim 2007'de fırlatıldı. Hindistan, Ekim 2008'de Chandrayaan I görevini başlatmış ve başarıyla tamamlamıştır. 22 Temmuz 2019'da da Chandrayaan II'yi başlatmış ama araç yüzeye inememiştir. Rusya da dondurulmuş olan Luna-Glob projesine tekrar başlamayı ve 2012'de Ay yüzeyine iniş yapmayı planlamıştır. 23 Ağustos 2023 yılında Hindistan, Ay'ın güney kutbu bölgesine uzay aracını başarıyla indirebilen ilk ülke olmuştur. ISRO ise Ay'a inmeyi başaran dördüncü uzay ajansı olmuştur. 19 Ocak 2024 yılında Japonya Uzay Ajansı, uzay aracı olan SLIM'in Ay'ın yüzeyine indiğini açıkladı. Bununla birlikte Japonya Ay'a iniş yapan 5. ülke olmuştur.
Kaynak:
WIKIPEDIA (tr.wikipedia.org - en.wikipedia.org)
BRITANNICA (britannica.com)
NASA (1.grc.nasa.gov)
|
